"Η µακροβιότητα της ελιάς αποτυπώνεται στον πολιτισµό"
Λευτέρης Ζούρος
Οµότιµος Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Κρήτης
Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδηµίας Αθηνών
Συναντάς έναν παλιό συµφοιτητή σου ύστερα από πολλά χρόνια. Η συνάντηση είναι συναισθηµατικά φορτισµένη, µάλιστα όταν δεν πρόκειται για οποιονδήποτε συµφοιτητή σου, αλλά για κάποιον 
που συνδειπνούσατε στο υπόγειο µαγειρείο της γειτονιάς.
Υπάρχουν όµως κάποιες συναντήσεις που έχουν µια ιδιαιτερότητα που τις βάζει πάνω από τις συνηθισµένες. Μια τέτοια συνάντηση ένοιωσα όταν ο Νίκος Μιχελάκης µου ζήτησε να προλογίσω τις Μνηµειακές Ελιές, το πιο πρόσφατο πνευµατικό του δηµιούργηµα.
Χαρακτήρας διεισδυτικός και ακέραιος, µε ανεπτυγµένη αίσθηση για το ορθό και το ωραίο, µε απόλυτη ταύτιση µε τον εργάτη της γης που επιλέξαµε να υπηρετήσουµε (φοιτητές, στα τέλη της δεκαετίας του 50 αρχές του 60, της πάλαι ποτέ Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών που, υποτίθεται για αναβάθµιση, την µετονόµασαν σε Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών), ο Νίκος αφιερώθηκε, από κάποια στιγµή και πέρα στη σταδιοδροµία του, ολοκληρωτικά στην ελιά και στο λάδι. Αυτό το πάθος τον ακολούθησε στην µετα-συνταξιοδοτική του σταδιοδροµία – γιατί συνταξιοδότηση για κάποιους σαν κι’ αυτόν δεν σηµαίνει το τέλος της σταδιοδροµίας. Όχι µονο ίδρυσε, αλλά και υποστήριξε µε όλες του τις δυνάµεις επί 18 χρόνια µετά την συνταξιοδότησή του τη λειτουργία του Συνδέσµου Ελαιοκοµικών Δήµων Κρήτης (ΣΕΔΗΚ), στο πλαίσιο της οποίας, µεταξύ αλλων, ασχολήθηκε και µε την ανάδειξη των Μνηµειακών Ελαιοδέντρων, στην οποία αναφέρεται και το βιβλίο αυτό.
Το βιβλίο τούτο είναι ένα µόνο προϊόν των κόπων του, όµως ένα προϊόν τελείως ξεχωριστό, γιατί µας κάνει µέτοχους ενός κόσµου µέσα στον οποίο ζούµε – οι πιο πολλοί στη Ελλάδα –αλλά τον γνωρίζουµε µόνο επιδερµικά: τον κόσµο της ελιάς. Πόσες φορές σταθήκαµε να αναλογιστούµε πόσο αυτό το δέντρο και το προϊόν του επηρέασε την ιστορία µας, αλλά και την προσωπική και κοινωνική µας ζωή; Πώς, όντας αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινότητας µας (στο τραπέζι του δείπνου και στο καντήλι του εικονοστασιού), επηρέασε την διάπλαση του χαρακτήρα µας;
«Αν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου αποµένουν µια ελιά, ένα αµπέλι και ένα καράβι» λέει ο Ελύτης. Έλκοντας την καταγωγή από το ίδιο νησί µε το Ελύτη (το νησί της ελιάς και της µούσας, πάλι µε τα δικά του λόγια) µεγάλωσα και εγώ µέσα στον κόσµο της ελιάς.
Το βιβλίο του Μιχελάκη µε ξανάφερε πίσω σ’ αυτόν τον κόσµο, ύστερα από µια περιπλάνηση µιας ολόκληρης ζωής. Έναν κόσµο αγνό και εξιδανικευµένο, γεµάτο από µυθολογία, ζωγραφική, δηµοτικό και έντεχνο τραγούδι –όλα µε κύριο άξονα την ελιά. Ένα δέντρο που αποτελεί αναπόσπαστο και πολύµορφο στοιχείο της ελληνικής φύσης: πότε θαλερό και πότε παραµεληµένο, πότε κατάφορτο και πότε γυµνό, πότε νεαρό και πότε γερασµένο. Έτυχε ποτέ να αναρωτηθείτε ποιό ζωντανό στοιχείο της φύσης θα µπορούσε να διηγηθεί, ως αυτόπτης µάρτυρας, τον θρίαµβο του Μαραθώνα και τον θρήνο της Άλωσης;
Η σεκόγια των δυτικών ακτών της Βόρειας Αµερικής µπορεί να ξεπεράσει τα 100 µέτρα σε ύψος και να ζήσει πάνω από 2.5 χιλιάδες χρόνια. Αλλά τι µπορεί να µας διηγηθεί; Η µακροβιότητα της ελιάς δεν µετριέται µε τα χρόνια. Μετριέται µε το ρόλο της στην πορεία του πολιτισµού, αυτού που ξεκίνησε από τα υψίπεδα της Ανατολίας και τις ακτές της ανατολικής Μεσογείου για να µπολιάσει όλη την ανθρωπότητα.
Αυτό είναι το µήνυµα του βιβλίου. Έτσι µίλησε σε µένα και έτσι θα µιλήσει σε όσους θα έχουν την τύχη να το πάρουν στα χέρια τους. Όσοι συµβαίνει να έχουν ζήσει στη Κρήτη θα βρουν στις σελίδες τους κάτι από τη γειτονιά τους. Όσοι συµβαίνει να έχουν µεγαλώσει στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της ελιάς θα βρουν κάτι το γνώριµο. Και όσοι συµβαίνει να έχουν µεγαλώσει πέρα από αυτόν τον κόσµο θα µάθουν κάτι που οφείλουν να γνωρίσουν.
Το βιβλίο είναι µια φωνή που αξίζει να ακουστεί πέρα από την Κρήτη, πέρα από την Ελλάδα, πέρα από τη Μεσόγειο.
Ηράκλειο, Νοέµβριος 2020
Λευτέρης Ζούρος
