Προβλέψεις για ένα νέο αγροφιατροφικό μοντέλο και συνολικότερη ανάπτυξη της αγροτικής περιοχής

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, 8-8-2015

Το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης έχει υποβάλλει προς διαβούλευση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το νέο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας για την περίοδο 2014-2020 (ΠΑΑ 2014-2020) και η «Α.ε» κατ’ αποκλειστικότητα, παρουσιάζει την περίληψη του.  Πρόκειται για ένα Πρόγραμμα ύψους 4,7 δις κοινοτικής συμμετοχής, που μαζί με την εθνική και την ιδιωτική συμμετοχή θα κινητοποιήσει συνολικούς πόρους της τάξης άνω των 6 δις ευρώ. Περιληπτικά το νέο ΠΑΑ έχει ως εξής:

Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 διαρθρώνεται γύρω από τους ακόλουθους δύο αλληλένδετους και συμπληρωματικούς στόχους που θα οδηγήσουν σε ένα σταδιακό μετασχηματισμό του παραγωγικού και αναπτυξιακού μοντέλου της γεωργίας και των αγροτικών περιοχών, ήτοι :
τη μετάβαση της ελληνικής αγροτικής οικονομίας σε ένα ισχυρό και βιώσιμο αγρoδιατροφικό μοντέλο, το οποίο θα οδηγήσει προοδευτικά τον πρωτογενή τομέα στην σταδιακή απεξάρτηση από τις επιδοτήσεις και την ‘αδράνεια’ προς την ανάπτυξη και την παραγωγική ανασυγκρότηση. Μια μορφή, παράλληλα, σταδιακής μετακίνησης από το μοντέλο της συμβατικής γεωργίας των αγροτικών εμπορευμάτων (commodities), στο οποίο η χώρα δύσκολα θα γίνει ανταγωνιστική λόγω των γνωστών διαρθρωτικών προβλημάτων, σε ένα μοντέλο ποιοτικής γεωργίας, που θα συνδέεται με τα προϊόντα ποιότητας, γεωγραφικής ένδειξης και ταυτότητας με εξαγωγικό προσανατολισμό και διαφοροποιημένες τιμές.

τη συνολικότερη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών της χώρας ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αναβάθμιση της ελληνικής υπαίθρου.
Μέσω του ΠΑΑ 2014-2020 θα επιχειρηθεί, η άμβλυνση των επιπτώσεων της μακροχρόνιας ύφεσης, συνέπεια της υφιστάμενης οικονομικής κρίσης και η αειφόρος ανασυγκρότηση των αγροτικών περιοχών.

Το όραμα και οι στρατηγικές επιλογές για την αγροτική ανάπτυξη που θα υλοποιηθούν μέσα από το ΠΑΑ 2014-2020 συνοψίζονται στις ακόλουθες βασικές προτεραιότητες:

1. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας & της παραγωγικότητας του πρωτογενή τομέα, που προσεγγίζεται μέσα από:

την ενίσχυση, αφενός ιδιωτικών επενδύσεων με στόχο τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων (σχέδια βελτίωσης) και την καθετοποίηση της παραγωγής τους σε προϊόντα με συγκριτικό πλεονέκτημα και αφετέρου την υποστήριξη βασικών δημοσίων υποδομών (εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα),

την παροχή κινήτρων για την καλύτερη οργάνωση των παραγωγών σε βιώσιμα συλλογικά σχήματα (ομάδες και οργανώσεις παραγωγών), προκειμένου να επιτευχθεί αποτελεσματικότερη διαχείριση, αμεσότερη συμμετοχή και πρόσβασή τους σε αγορές, προμηθευτές και επενδύσεις, καθώς και την ενίσχυση της διαπραγματευτικής ισχύος έναντι των μεσαζόντων και των προμηθευτών,

την αναδιάρθρωση των βασικών παραγωγικών κλάδων και τομέων της αγροτικής οικονομίας και τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας, με στόχο τη μείωση του κόστους εισροών και την αύξηση της παραγωγικότητας,

τη δημιουργία βιώσιμων δομών συμβουλευτικής υποστήριξης των παραγωγών, μεταφοράς γνώσης και ενημέρωσης, κατάρτισης και επαγγελματικής εκπαίδευσης καθώς και προώθησης καινοτομιών μέσω συμπράξεων με επιστημονικούς φορείς και φορείς της αγοράς, αξιοποιώντας με τον καλύτερο τρόπο το εγχώριο επιστημονικό και γεωτεχνικό δυναμικό καθώς και τα αποτελέσματα της εφαρμοσμένης γεωργικής έρευνας.

Την ενίσχυση του κλάδου της κτηνοτροφίας, μέσω ειδικών κριτηρίων επιλογής για συγκεκριμένες δράσεις.

2. Αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού και ενίσχυση της επιχειρηματικότητας.

 

Ιδιαίτερη μέριμνα θα ληφθεί για την ηλικιακή ανανέωση του παραγωγικού δυναμικού του πρωτογενούς τομέα, μέσω της παροχής κινήτρων για την εγκατάσταση νέων αγροτών, αξιοποιώντας την τάση επιστροφής νέων ανθρώπων λόγω της οικονομικής κρίσης και μάλιστα με σημαντικά προσόντα (εκπαίδευση και εμπειρία), συμβάλλοντας έτσι στην αντιμετώπιση της ανεργίας που πλήττει ιδιαίτερα τους νέους. Ο παρόν ειδικός στόχος σχετίζεται (α) με την πληθυσμιακή ανανέωση των απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα, την προσέλκυση νέων ανθρώπων και τη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού πλαισίου για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στις αγροτικές περιοχές, με στόχο την δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, (β) την αναβάθμιση των δεξιοτήτων μέσω της κατάρτισης και την συμβουλευτική υποστήριξη των απασχολούμενων στην πρωτογενή τομέα.

3. Ενίσχυση της αξίας αλυσίδας των εγχώριων αγροτικών προϊόντων

Στόχος είναι η αύξηση της προστιθέμενης αξίας των γεωργικών προϊόντων αφενός με την επένδυση στην ποιότητα και την εξωστρέφεια των γεωργικών προϊόντων, αφετέρου με την παροχή ενιαίου, ποιοτικού τουριστικού προϊόντος, που βάση του θα έχει τα ιδιαίτερα, ποιοτικά γεωργικά προϊόντα.
Η αύξηση και βελτίωση της προστιθέμενης αξίας θα επιτευχτεί μέσα από μέτρα και δράσεις του ΠΑΑ 2014-2020, που δίνουν κίνητρα για την πιστοποίηση των ποιοτικών γεωργικών προϊόντων, την προβολή και προώθησή τους μέσα από οργανωμένα σχήματα δικτύωσης ντόπιων παραγωγών και επιχειρήσεων α΄ μεταποίησης και εμπορίας (clusters), καθώς και της ενθάρρυνσης επενδύσεων για την καθετοποίηση της παραγωγής τους, την οργάνωση μονάδων τυποποίησης και μεταποίησης, ώστε να διεκδικούν υψηλότερες τιμές παραγωγού, να καθίστανται επώνυμα και αναγνωρίσιμα τα ελληνικά προϊόντα και να αποκτούν εξαγωγικό προσανατολισμό, ικανοποιώντας τα απαιτητικά standards μεταποιητών, εξαγωγέων, εμπόρων, αλυσίδων τροφίμων και κυρίως καταναλωτών εντός και εκτός συνόρων αναφορικά με την ιχνηλασιμότητα, την υπολειμματικότητα, την διατροφική τους αξία και των λοιπών ιδιαίτερων ποιοτικών χαρακτηριστικών τους. Έμφαση θα δοθεί στη δημιουργία βραχείων αλυσίδων και τοπικών αγορών παραγωγών έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι η αξία παραγωγής μένει κατά το μεγαλύτερο μέρος της στον παραγωγό και ότι τα τοπικά γεωργικά προϊόντα φθάνουν με τη μεγαλύτερη ασφάλεια και αναγνωρισιμότητα στον καταναλωτή.
Σημαντικό ρόλο στη δικτύωση και προώθηση των τοπικών προϊόντων μπορούν να παίξουν οι Αγροδιατροφικές Συμπράξεις, που αποτελούν το συνδετικό κρίκο της παραγωγής τροφίμων και των φορέων του πρωτογενή τομέα με την εφοδιαστική αλυσίδα, τους χώρους εστίασης, το χώρο του εμπορίου και των καταναλωτών, κ.λπ. Τέλος, στην ανάδειξη της φυσικής, πολιτιστικής και αγροτικής κληρονομιάς των αγροτικών περιοχών θα συμβάλουν και δημόσιες υποδομές που ενθαρρύνονται μέσα από συνολικά σχέδια ανάπλασης οικισμών και στοιχείων της υπαίθρου και υλοποιούνται από τα τοπικά προγράμματα LEADER.

4. Προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων και αντιμετώπιση ή/και η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Η προτεραιότητα θα πραγματοποιηθεί μέσω της υιοθέτησης φιλο-περιβαλλοντικών γεωργικών πρακτικών καθώς και δράσεων για τη διατήρηση των αυτόχθονων φυτικών και ζωικών γενετικών πόρων, της ανάπτυξης και προστασίας των δασικών συστημάτων, της προώθησης της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, της πρόβλεψης ενισχύσεων σε γεωργούς που ασκούν γεωργική δραστηριότητα σε περιοχές που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα, καθώς και της ορθολογικότερης χρήσης και διαχείρισης των φυσικών πόρων με την αξιοποίηση βιώσιμων γεωργικών συστημάτων περιορισμού των εξωτερικών εισροών (ενέργειας, νερού, αγροχημικών). Η σημασία που προσδίδεται στη συγκεκριμένη προτεραιότητα καταδεικνύεται από την κανονιστική υποχρέωση να κατευθυνθούν σε δράσεις για το περιβάλλον και το κλίμα πόροι της τάξης του 30% τουλάχιστον του συνόλου των πόρων του νέου ΠΑΑ.

5. Ενίσχυση του κοινωνικού ιστού στις αγροτικές περιοχές

Η ανωτέρω προτεραιότητα θα επιτευχθεί μέσω μέτρων και δράσεων του ΠΑΑ 2014-2020 που δίνουν κίνητρα για τη δημιουργία και διατήρηση βιώσιμων θέσεων εργασίας, με την ενθάρρυνση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στις αγροτικές περιοχές, τόσο στον πρωτογενή τομέα όσο και στους υπόλοιπους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας.
Η ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής των αγροτικών περιοχών της χώρας θα πραγματοποιηθεί κυρίως μέσω των διευρυμένων δυνατοτήτων που παρέχονται από το νέο πρόγραμμα LEADER για την προώθηση τοπικών στρατηγικών ανάπτυξης. Η λογική παρέμβασης στοχεύει μεταξύ άλλων και στην αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού μέσω της ανάδειξης της κοινωνικής διάστασης της επιχειρηματικότητας και συγκεκριμένα της παροχής ευκαιριών για απασχόληση και στήριξη ειδικών κατηγοριών του πληθυσμού (πχ γυναίκες, άνεργοι, κ.λπ.). Επιπρόσθετα, μέσω των τοπικών αυτών προγραμμάτων εφαρμόζονται και πολιτικές ενθάρρυνσης της δημιουργίας βιώσιμων και πολύ-λειτουργικών αγροτικών περιοχών με την παροχή κινήτρων διαφοροποίησης της οικονομικής τους βάσης, δημιουργίας συμπληρωματικών δραστηριοτήτων και εισοδημάτων, στη γεωργική απασχόληση (πολυδραστηριότητα, πχ αγροτουρισμός, οικοτεχνία, βιοτεχνία) ώστε να εξασφαλιστεί η συνολική βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της υπαίθρου. Η δυνατότητα τέλος, επιλογής διευρυμένων περιοχών παρέμβασης (με ενσωμάτωση των περιοχών πρώην ΟΠΑΑΧ) για την εφαρμογή τοπικών προγραμμάτων, μέσω του LEADER θα συμβάλλει στην ικανοποίηση του στόχου της μείωσης των ανισοτήτων μεταξύ αγροτικών και περιαστικών - αστικών περιοχών. Νέα φιλοσοφία που εισάγεται στην προσέγγιση της από κάτω προς τα πάνω στρατηγικής είναι και η δυνατότητα, εκτός από την πολυτομεακή να υπάρξει και πολυταμειακή προσέγγιση των τοπικών στρατηγικών, ώστε να εξασφαλιστεί η απαραίτητη συνέργεια και συμπληρωματικότητα των παρεμβάσεων των διαφόρων Ευρωπαϊκών Επενδυτικών & Διαρθρωτικών Ταμείων με στόχο ολοκληρωμένες τοπικές στρατηγικές.

Οι ανωτέρω επιλογές διατρέχονται οριζόντια:

• από την εισαγωγή της καινοτομίας και των αποτελεσμάτων της γεωργικής έρευνας,
• την προστασία των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος σε όλες τις διαδικασίες (παραγωγικές, διαχείρισης) καθώς επίσης και από
• τις αναγκαίες υποστηρικτικές επιλογές της μεταφοράς γνώσης και της παροχής εξειδικευμένων συμβουλών.


Τα μέτρα τα οποία, κατά κύριο λόγο, θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη, την επιχειρηματικότητα, την διατήρηση και αύξηση της απασχόλησης, είναι τα ακόλουθα:

• Σχέδια Βελτίωσης (4.1): 7.500 επενδύσεις, οι οποίες θα συμβάλλουν κυρίως στη διατήρηση θέσεων εργασίας,
• Μεταποίηση γεωργικών προϊόντων (4.2): 340 επενδυτικά σχέδια με συμβολή στη δημιουργία τουλάχιστον μιας θέσης εργασίας ανά επενδυτικό σχέδιο,
• Ενίσχυση νέων αγροτών (6.1): 14.000 νέοι αγρότες (αυτοαπασχολούμενοι),
• Ενίσχυση εκκίνησης σε νέες επιχειρήσεις εντός και εκτός γεωργικού τομέα (6.2, 6.3): 2.100 ενισχυόμενες επιχειρήσεις ΜΜΕ, με αποτέλεσμα τη δημιουργία τουλάχιστον μιας θέσης εργασίας ανά ενισχυόμενη επιχείρηση,
• Ενίσχυση ίδρυσης / εκσυγχρονισμού επιχειρήσεων εκτός γεωργικού τομέα (6.4): 4.500 ενισχυόμενες επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα τη δημιουργία τουλάχιστον μιας θέσης εργασίας ανά ενισχυόμενη επιχείρηση.
Όπως φαίνεται και από τα ανωτέρω συνολικά αναμένεται η δημιουργία ή/και διατήρηση 28.440 θέσεων εργασίας. Αν από τις επενδύσεις του ΠΑΑ δημιουργηθεί μια επιπλέον θέση εργασίας, ο συνολικός αριθμός μπορεί να φθάσει τις 50.000 θέσεις απασχόλησης.

Οι ανωτέρω προτεραιότητες θα πρέπει να θεωρηθούν ως φυσική συνέχεια και ενδυνάμωση των προσπαθειών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, από τα προηγούμενα ΠΑΑ, και θα εξυπηρετηθούν από γνωστά (εφαρμοζόμενα και στις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους) αλλά και καινούργια (είτε εφαρμόζονται για πρώτη φορά από το Πρόγραμμα είτε η μέχρι σήμερα εφαρμογή τους ήταν μηδαμινή) Μέτρα και Δράσεις που προβλέπονται στο νέο Πρόγραμμα. Αυτό γίνεται:

• μέσω αξιοποίησης των συνεργειών και της συμπληρωματικότητας που έχει εξασφαλιστεί με
o τον Πυλώνα Ι της νέας ΚΑΠ (στους δύο πυλώνες της ΚΑΠ οι συνολικοί πόροι ανέρχονται σε 19.291 δις ευρώ με 500 εκ. ευρώ να έχουν μεταφερθεί στον Πυλώνα ΙΙ από τον Πυλώνα Ι για την ενίσχυση της αναπτυξιακής προοπτικής της νέας ΚΑΠ, κοινές προτεραιότητες όπως αποτυπώνονται και στις άμεσες ενισχύσεις πχ συνδεδεμένη για κτηνοτροφία και προϊόντα εξαγωγικού προσανατολισμού ή νέοι αγρότες με ¨μπόνους¨ 25% επί της αξίας των δικαιωμάτων ενισχύσεων για μια πενταετία, κλπ.), όσο και
o με τα υπόλοιπα επενδυτικά και διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. (ΕΚΤ και ΕΤΠΑ, συνέργειες που αποτυπώνονται στο Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης ΣΕΣ ή ΕΣΠΑ), πχ στη μεταποίηση με τελικό προϊόν μη γεωργικό, την γεωργική έρευνα, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις εκτός γεωργικού τομέα, την ευρυζωνική υποδομή, τα δημόσια έργα ύδρευσης – αποχέτευσης αγροτικών οικισμών, κλπ.

• μέσω της ισόρροπης εφαρμογής και εκχώρησης πόρων και αρμοδιοτήτων στις ελληνικές Περιφέρειες (το νέο ΠΑΑ υλοποιείται στο σύνολό του στην ελληνική περιφέρεια, με εκχώρηση άνω του 30% των πόρων του να το διαχειρίζονται οι Περιφέρειες). Για το σκοπό της ολοκληρωμένης θεώρησης των προοπτικών ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών κάθε Περιφέρειας εκπονήθηκαν συγκεκριμένα επιχειρησιακά πλάνα – μελέτες, όπως οι μελέτες έξυπνης εξειδίκευσης (RIS3) ενώ προβλέπεται συμπληρωματικότητα δράσεων και συντονισμός ταμείων στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) αλλά και σε επιμέρους προγράμματα τύπου Leader για τις αγροτικές περιοχές (CLLD), τα οποία πλέον είναι πολυτομεακά και πολυταμειακά.
Σχετικά με την εκχώρηση αρμοδιοτήτων διαχείρισης μέτρων και δράσεων του ΠΑΑ 2014-2020, σε περιφερειακό επίπεδο, σας γνωρίζουμε τα ακόλουθα:
Στο Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης (ΕΣΠΑ 2014-2020) προβλέπεται να εκχωρηθούν αρμοδιότητες για ένα σύνολο αναπτυξιακών παρεμβάσεων, δημόσιων και ιδιωτικών, μέσω των οποίων καλούνται οι Περιφέρειες να υλοποιήσουν τις χωρικές στρατηγικές τους επιλογές σχετικά με τον αγροδιατροφικό τομέα, οι οποίες θα συνεργούν και θα συμπληρώνουν τις εθνικές στρατηγικές επιλογές, με στόχο την αποκέντρωση και τη μείωση της γραφειοκρατίας.

Ως εξειδίκευση της ανωτέρω αναφοράς, δεδομένου ότι αναφέρεται ως μια βασική παρατήρηση και απαίτηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η υπηρεσία προτείνει τα ακόλουθα:

• Υπομέτρο 4.1: Επενδύσεις που βελτιώνουν τις συνολικές επιδόσεις του ενεργητικού (Σχέδια Βελτίωσης), στο 100% των νέων δαπανών (εξαιρούνται οι ανειλημμένες υποχρεώσεις του ΠΑΑ 2007-2013),
• Υπομέτρο 4.2: Επενδύσεις που αφορούν τη μεταποίηση, εμπορία και/ή ανάπτυξη των γεωργικών προϊόντων ανεξάρτητα αν το παραγόμενο προϊόν είναι ή όχι γεωργικό για έργα με προϋπολογισμό έως 1 εκ. €,
• Δράση 4.3.1: Εγγειοβελτιωτικά έργα έως 2,2 εκ. €,
• Δράση 4.3.2: Αναδασμοί, στο 100% των νέων δαπανών του έργου (εξαιρούνται οι ανειλημμένες υποχρεώσεις του ΠΑΑ 2007-2013),
• Δράση 4.3.3: Δασική οδοποιία, στο 100% των νέων δαπανών του έργου (εξαιρούνται οι ανειλημμένες υποχρεώσεις του ΠΑΑ 2007-2013),
• Δράση 4.3.4: Αγροτική οδοποιία, στο 100% των νέων δαπανών του έργου (εξαιρούνται οι ανειλημμένες υποχρεώσεις του ΠΑΑ 2007-2013),
• Δράση 4.3.5: Κτηνοτροφικά Πάρκα & Ζώνες, στο 100% του συνόλου του προϋπολογισμού της δράσης,
• Υπομέτρο 6.1: Ενισχύσεις εκκίνησης επιχείρησης για νέους γεωργούς, στο 100% των νέων δαπανών (εξαιρούνται οι ανειλημμένες υποχρεώσεις του ΠΑΑ 2007-2013),
• Υπομέτρο 6.2: Ενισχύσεις εκκίνησης επιχείρησης για μη γεωργικές δραστηριότητες σε αγροτικές περιοχές, στο 100% του προϋπολογισμού του υπομέτρου,
• Υπομέτρο 6.3: Ενισχύσεις για την ανάπτυξη μικρών εκμεταλλεύσεων, στο 100% του προϋπολογισμού του υπομέτρου,
• Υπομέτρο 16.1: Ίδρυση και λειτουργία επιχειρησιακών ομάδων της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας για την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα της γεωργία, συμπεριλαμβανόμενων των δικτύων και συμπλεγμάτων φορέων (clusters), στο 40% του προϋπολογισμού του υπομέτρου για προϊόντα περιφερειακής εμβέλειας ή συνεργασίες με φορείς εντός της συγκεκριμένης περιφέρειας,
• 16.2: Ενίσχυση οριζόντιας και κάθετης συνεργασίας μεταξύ φορέων της αλυσίδας εφοδιασμού για τη δημιουργία και την ανάπτυξη των βραχέων αλυσίδων εφοδιασμού και των τοπικών αγορών συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων προώθησης σε τοπικό επίπεδο, στο 100% του προϋπολογισμού του υπομέρου,
• LEADER/CLLD στο 100% των νέων δαπανών που αφορά στο μέτρο (εξαιρούνται οι ανειλημμένες υποχρεώσεις του ΠΑΑ 2007-2013). Το νέο LEADER/CLLD για πρώτη φορά παρέχει δυνατότητες για την υλοποίηση τοπικών στρατηγικών ανάπτυξης σε διευρυμένες περιοχές παρέμβασης, ενσωματώνοντας και τις ορεινές-μειονεκτικές περιοχές των πρώην ΟΠΑΑΧ, ενώ δύναται να αξιοποιεί συμπληρωματικότητες με άλλους τομείς και ταμεία εκτός του γεωργικού, προκειμένου να διασφαλίζεται η ολοκληρωμένη αναπτυξιακή παρέμβαση στις αγροτικές περιοχές της χώρας.
Με ομαδοποίηση σε πέντε βασικές κατηγορίες

Τα μέτρα του νέου ΠΑΑ

• Με Σχέδια Βελτίωσης με ποσοστά ενίσχυσης έως 75%
• Με ενίσχυση της πρώτης εγκατάστασης νέων στις αγροτικές περιοχές με έως 40.000 ευρώ
• Με ενίσχυση πολύ μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων έως 15.000 ευρώ
• Με παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στους αγρότες

Τα μέτρα του νέου ΠΑΑ θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν στις εξής πέντε βασικές κατηγορίες:

1. Ιδιωτικές Επενδύσεις στο γεωργικό & δασικό τομέα
2. Δημόσιες επενδύσεις στο γεωργικό & δασικό τομέα
3. Δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις εκτός πρωτογενή τομέα (διαφοροποίηση της οικονομικής βάσης της υπαίθρου και δημιουργία θέσεων απασχόλησης)
4. Γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα και μέτρα προστασίας της παραγωγής και διασφάλισης του αγροτικού εισοδήματος
5. Δομές υποστήριξης του αγρο-διατροφικού συστήματος και του δασικού τομέα
Στις κατηγορίες αυτές περιλαμβάνονται αφενός μεν μέτρα που συναντάμε σε κάθε προγραμματική περίοδο (περίπου το 88% των πόρων του ΠΑΑ 2014-2020), όπως σχέδια βελτίωσης, νέοι αγρότες, μεταποίηση, εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα, γεωργοπεριβαλλοντικές δράσεις, καθώς και επενδύσεις εκτός πρωτογενή τομέα μέσω LEADER, αφετέρου δε νέα μέτρα (περίπου το 12% των πόρων του ΠΑΑ 2014-2020) με διευρυμένες δυνατότητες όπως συστήματα παροχής συμβουλών, επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, διευρυμένης συνεργασίας και εισαγωγής καινοτομίας, ομάδες και οργανώσεις παραγωγών, ανάπτυξη πολύ μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, κ.λπ., τα οποία και κρίνονται απολύτως απαραίτητα για την επιτυχία του στόχου της προοδευτικής μεταστροφής του παραγωγικού μας μοντέλου.

Αναλυτικά:

1. Ιδιωτικές Επενδύσεις στο γεωργικό & δασικό τομέα

• Σχέδια βελτίωσης
Το συγκεκριμένο μέτρο των σχεδίων βελτίωσης αποτελεί αιχμή του δόρατος για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της χώρας και για αυτό αποτελεί το μέτρο με μια από τις μεγαλύτερες χρηματοδοτικές βαρύτητες στο νέο πρόγραμμα, ενώ εκτιμούμε ότι θα αποτελέσει και το βασικό επενδυτικό εργαλείο για τις ομάδες παραγωγών που προσδοκούμε να δημιουργηθούν καθώς και για τους νέους αγρότες, παρέχοντας ως κίνητρο αυξημένα ποσοστά ενίσχυσης έως 75% (με επιπλέον 20 μονάδες σε σχέση με μεμονωμένους). Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 413 εκ. €
• Νέοι Αγρότες – start up
Με δυνατότητα ενίσχυσης της πρώτης εγκατάστασης νέων στις αγροτικές περιοχές με έως 40.000€. Συμπληρωματικά, από τον Πυλώνα Ι προβλέπεται η στήριξη νέων αγροτών με ¨μπόνους¨ 25% επί της αξίας των δικαιωμάτων ενισχύσεων για μια πενταετία. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 240 εκ. €
• Ενίσχυση πολύ μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, ώστε να διατηρηθούν και να δημιουργηθούν συνθήκες επιβίωσης και περαιτέρω ανάπτυξής τους (έως 15.000€ ενίσχυση). Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 22 εκ. €
• Μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, με διευρυμένες δυνατότητες για πρώτη φορά ως προς την επιλεξιμότητα επενδύσεων σε κλάδους με τελικό προϊόν εκτός παραρτήματος Ι, δηλ. μη γεωργικό, όπως της ζυθοποιίας, αλευροποιίας, αιθέριων ελαίων, κοσμετολογίας και διατροφής, επεξεργασίας καπνού, παραγωγής προϊόντων θρέψης φυτών, παραγωγής αποσταγμάτων από οπωροκηπευτικά ή αμπελοοινικής προέλευσης, παραγωγής πυτιάς και συμπυκνωμάτων αυτής, κ.λπ. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 254 εκ. €
• Οργάνωση παραγωγών σε υγιή παραγωγικά σχήματα. Ενισχύεται και ενθαρρύνεται η σύσταση Ομάδων Παραγωγών με 100% κάλυψη των λειτουργικών δαπανών τους. Παρέχονται κίνητρα για συλλογικές επενδύσεις με αυξημένα ποσοστά ενίσχυσης κατά 20 μονάδες σε σχέση με μεμονωμένους παραγωγούς. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 27 εκ. €
• Συνεργασία – Προώθηση καινοτομίας
Ενισχύεται η συνεργασία και δικτύωση μεταξύ των δρώντων στον αγροδιατροφικό τομέα για την προώθηση της καινοτομίας και τη σύνδεση της έρευνας με την γεωργική πρακτική και τις επενδύσεις του πρωτογενή τομέα. Οι συμπράξεις καινοτομίας προωθούνται μέσω επιχειρησιακών ομάδων, οι οποίες συστήνονται από αγρότες, ερευνητές, συμβούλους, επιχειρήσεις και άλλους φορείς, που ενδιαφέρονται για την καινοτομία στο γεωργικό τομέα. Τομείς καινοτόμων δράσεων αποτελούν ενδεικτικά: η αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας, της παραγωγής και της αποτελεσματικότητας των πόρων, οι καινοτομίες προς στήριξη της βιοοικονομίας, η βιοποικιλότητα, οι υπηρεσίες οικοσυστήματος και η λειτουργικότητα του εδάφους, καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες για την ολοκληρωμένη αλυσίδα εφοδιασμού, η ποιότητα τροφίμων, η ασφάλεια τροφίμων και ο υγιεινός τρόπος ζωής. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 79 εκ. €

2. Δημόσιες επενδύσεις στο γεωργικό & δασικό τομέα

• Εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα - Ταμιευτήρες και λιμνοδεξαμενές Μεγάλα και μικρά δημόσια έργα υποδομής για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας. Οι παρεμβάσεις ταμίευσης των επιφανειακών υδάτων κρίνονται ως απόλυτης προτεραιότητας για την ανάπτυξη και προστασία της γεωργικής παραγωγής, δεδομένης της κλιματικής αλλαγής, της ανισόρροπης κατανομής και έντονης διακύμανσης των βροχοπτώσεων κατά τη διάρκεια του έτους, της μείωσης των υπόγειων αποθεματικών νερού, της προστασίας από πλημμύρες, πυρκαγιές κλπ. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 451εκ. €. • Αγροτική & δασική οδοποιία
Ενισχύονται έργα προσβασιμότητας στις γεωργικές και δασικές εκμεταλλεύσεις με δικαιούχους τους Δήμους ή/και τους διαχειριστές δασών. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 74 εκ. €
• Κτηνοτροφικά πάρκα
Ενισχύονται πιλοτικά οι δημόσιες υποδομές που αφορούν στην ενθάρρυνση ίδρυσης και λειτουργίας κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων σε κτηνοτροφικά πάρκα. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 10 εκ. €

3. Δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις εκτός πρωτογενή τομέα (διαφοροποίηση της οικονομικής βάσης της υπαίθρου και δημιουργία θέσεων απασχόλησης)

• Μέτρα εκκίνησης νέων επιχειρήσεων (ΜΜΕ - start up) σε μη γεωργικές δραστηριότητες (15 – 25.000 ενίσχυση). Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 50 εκ. €
• Ιδιωτικές επενδύσεις από ΜΜΕ στον αγροτουρισμό, την οικοτεχνία, την βιοτεχνία, τις υπηρεσίες στις αγροτικές περιοχές μέσω LEADER.
• Δημόσιες επενδύσεις για την ανάπλαση οικισμών, την ανάπτυξη και προστασία των δασικών περιοχών, επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ευρυζωνική υποδομή, υποδομές μικρής κλίμακας σχετικά με τον τουρισμό και πολιτισμό, κ.λπ., κυρίως μέσω LEADER. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 450 εκ. € για ιδιωτικές και δημόσιες παρεμβάσεις μέσω LEADER.

4. Γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα και μέτρα προστασίας της παραγωγής και διασφάλισης του αγροτικού εισοδήματος

• Βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 502 εκ. €
• Γεωργο-περιβαλλοντικές και κλιματικές δράσεις που προωθούν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον και μετριάζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ή προωθούν την προσαρμογή της γεωργίας και των δασών στην κλιματική αλλαγή. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 267 εκ. €
• Δράσεις για την καλή διαβίωση των ζώων με ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 10 εκ. €
• Ενισχύσεις σε γεωργούς περιοχών που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα. Ειδικά στην εξισωτική αποζημίωση θα κατευθυνθούν συνολικοί πόροι της τάξης του 1 δις € περίπου με την συνεισφορά 500 εκ. € από τον Πυλώνα Ι. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 900 εκ. €
• Για την προστασία της παραγωγής και τη διασφάλιση του αγροτικού εισοδήματος από ακραία φαινόμενα και φυσικές καταστροφές, κυρίως από συνεχείς και έντονες χαλαζοπτώσεις και βροχοπτώσεις, προβλέπεται αφενός η ενίσχυση επενδύσεων για την προληπτική προστασία (για παράδειγμα αντιχαλαζική και αντιβρόχινη), αφετέρου η ενίσχυση για την αποκατάσταση ζημιών που προκλήθηκαν από τα ανωτέρω φαινόμενα. Οι μεμονωμένοι παραγωγοί θα ενισχύονται με ποσοστά, της τάξης του 80%, και με 100% οι μετέχοντες σε Ο.Π. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 45 εκ. €

5. Δομές υποστήριξης του αγρο-διατροφικού συστήματος και του δασικού τομέα

• Επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση αγροτών

Προωθούνται δράσεις μεταφοράς γνώσης και ενημέρωσης με στόχο την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, που απασχολείται στους τομείς της γεωργίας, των τροφίμων και της δασοπονίας. Συγκεκριμένα στο μέτρο περιλαμβάνονται δράσεις επαγγελματικής κατάρτισης και απόκτησης δεξιοτήτων, εργαστήρια, εξατομικευμένη καθοδήγηση, δραστηριότητες επίδειξης, δράσεις ενημέρωσης, αλλά και βραχυπρόθεσμες ανταλλαγές για διαχείριση ή επισκέψεις σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις και δάση. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 80 εκ. €
• Παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών. Το μέτρο αφορά στη δημιουργία συμβουλευτικών δομών για την επιστημονική και τεχνική υποστήριξη των παραγωγών από γεωπόνους και κτηνιάτρους ώστε να καλυφθεί το μεγάλο κενό που διαπιστώνεται στον τομέα των γεωργικών εφαρμογών στην ελληνική περιφέρεια. Ενδεικτική κατανομή κοινοτικής συμμετοχής 124 εκ. €

Σε σχέση με το προηγούμενο πρόγραμμα
Τι αλλάζει στο νέο ΠΑΑ

• Εκ των προτέρων αιρεσιμότητες (τελική συμμόρφωση έως 2016)

• Αποθεματικό επίδοσης (5-7% πόρων των Επενδυτικών & Διαρθρωτικών Ταμείων – επίτευξη οροσήμων σε επίπεδο προτεραιοτήτων - 2019)

• Συνέργεια και συμπληρωματικότητα με τα υπόλοιπα Επενδυτικά & Διαρθρωτικά Ευρωπαϊκά Ταμεία – ΕΔΕΤ (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΤΣ, ΕΤΘΑ) - ΣΕΣ

• Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για την παραγωγικότητα και βιωσιμότητα της γεωργίας – δημιουργία επιχειρησιακών ομάδων με αυξημένο ποσοστό ενίσχυσης σε έργα που αφορούν την υλοποίηση του επιχειρησιακού τους σχεδίου.

• Μεγαλύτερη βαρύτητα στις δράσεις συνεργασίας με διευρυμένο πεδίο και ευρύτερο φάσμα συνεργαζόμενων φορέων με έμφαση σε συλλογικότητα και καινοτομία (προώθηση ομάδων παραγωγών, συνεργασιών και δικτύωσης, συμπράξεων καινοτομίας μέσω επιχειρησιακών ομάδων)
• Δέσμη δράσεων για τη διαχείριση κινδύνου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων,

• Πολύ-τομεακό & πολύ-ταμειακό LEADER «Στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης με την πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων» = CLLD. Για πρώτη φορά διευρυμένες περιοχές με ενσωμάτωση πρώην περιοχών ΟΠΑΑΧ, διπλασιασμός των διαθέσιμων πόρων, ενιαίος μηχανισμός εφαρμογής προγραμμάτων με bottom up διαδικασία κατάρτισής τους.
• Υποστηρικτικές δομές παροχής συμβουλών και κατάρτισης – επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Ποια είναι στο νέο ΠΑΑ 2014-2020

Προβλήματα κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση

• Για να ξεκινήσει άμεσα η υλοποίηση του ΠΑΑ 2014-2020 θα πρέπει να έχουν εκπληρωθεί έως την επίσημη υποβολή του ή το αργότερο έως 31/12/2016 οι εκ των προτέρων αιρεσιμότητες που αφορούν σε μέτρα/δράσεις του Προγράμματος. Αυτό σημαίνει ότι αν μέχρι την έγκριση του προγράμματος ή το αργότερο έως το τέλος του 2016 δεν έχουν εκπληρωθεί οι εκ των προτέρων αιρεσιμότητες, η Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει, κατά την έγκριση ενός προγράμματος, να αναστείλει το σύνολο ή μέρος των ενδιάμεσων πληρωμών για τη σχετική με αυτό το πρόγραμμα προτεραιότητα. Ιδιαίτερη σημασία για το πρόγραμμα και τη μεγάλη ομάδα των εγγειοβελτιωτικών έργων του έχει η τιμολόγηση νερού για την οποία το Κράτος Μέλος θα πρέπει να την έχει θέσει σε εφαρμογή. Επισημαίνεται ότι η μελέτη για την τιμολόγηση του νερού υπολογίζεται ότι θα είναι έτοιμη έως το Νοέμβρη 2016 και κατόπιν θα πρέπει να θεσπιστεί το εφαρμοστέο θεσμικό πλαίσιο. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι το τέλος του 2016 ενδέχεται να μην υπάρχει δυνατότητα πληρωμής εγγειοβελτιωτικών έργων ή ιδιωτικών επενδύσεων για νερά.

• LEADER. Άμεση προετοιμασία, λόγω χρονικών κανονιστικών περιορισμών (λήξη 1ου κύκλου προκήρυξης έως Μάιο 2016), κεντρικής Προκήρυξης για την επιλογή των τοπικών προγραμμάτων και των Ομάδων Τοπικής Δράσης, με γνωμοδοτικές επιτροπές ανά περιφέρεια. Κατανομή πόρων και αρμοδιοτήτων στις Περιφέρειες μετά την επιλογή των Τοπικών Προγραμμάτων, οπότε και θα έχει οριστικοποιηθεί ο προϋπολογισμός τους.

• Παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών. Απόφαση επί της δομής και λειτουργίας του δικτύου συμβουλευτικών υπηρεσιών, με επικρατέστερη την άποψη διαμόρφωσης συνθηκών ελεύθερης πρόσβασης των παραγωγών και επιλογής συμβούλου, κατανομή ρόλων και αρμοδιοτήτων σε ΕΛΓΟ, Υπηρεσίες του Υπουργείου, τηρουμένων βεβαίως των εθνικών και ενωσιακών σχετικών διατάξεων και περιορισμών.

• Ομάδες παραγωγών. Ενεργοποίηση των κάθετων υπηρεσιών σχετικά με τον ορισμό του ελάχιστου αριθμού μελών ομάδων και οργανώσεων παραγωγών.

• Σχέδια βελτίωσης. Επενδύσεις που θα συμβάλλουν στην στροφή στην παραγωγή, τον εκσυγχρονισμό, τις νέες τεχνολογίες, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για ιδιοκατανάλωση, την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, τις μεικτές γεωργοκτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, τις βιολογικές καλλιέργειες, τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, την ορθολογική χρήση των πόρων, τη γεωργία ακριβείας, κλπ. με παροχή κινήτρων και βαθμολογική πριμοδότηση των αιτούντων στις συγκεκριμένες κατηγορίες επενδύσεων. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί ώστε οι πόροι να μην κατευθύνονται κατά κόρον σε γεωργικούς ελκυστήρες και μηχανολογικό εξοπλισμό δημιουργώντας συνθήκες υποαπασχόλησής τους, αλλά να κατανέμονται ορθολογικά και κατά προτεραιότητα στους συντελεστές αύξησης της παραγωγής και παραγωγικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.

• Εξισωτική Αποζημίωση. Απόφαση α) επί των σεναρίων διαμόρφωσης του τελικού ύψους ενίσχυσης σε γεωργούς και κτηνοτρόφους ορεινών περιοχών λαμβανομένων υπόψη των χρηματοδοτικών περιορισμών του προγράμματος (περίπου 1 δις € για το μέτρο) 84 €/ha, 124 €/ha, κ.λπ. (σε ξεχωριστό ενημερωτικό), β) της δυνατότητας διεύρυνσης της βάσης των δικαιούχων της ενίσχυσης, με απάλειψη του κατώτερου ορίου των 2 ha.

• Ενεργοποίηση Μέτρου 17 σχετικά με τη διαχείριση κινδύνων στη γεωργία. Στην 1η επίσημη υποβολή του ΠΑΑ 2014-2020 υπάρχει η πρόβλεψη για την πιλοτική ενεργοποίησή του με κοινοτική συμμετοχή 10 εκ. € αλλά και δέσμευση της προηγούμενης πολιτικής ηγεσίας για ενεργοποίηση του μέτρου με 100 ή 200 εκ. €.

• Ανειλημμένες υποχρεώσεις. Δεδομένης της μη χορήγησης παράτασης επιλεξιμότητας δαπανών του ΠΑΑ 2007-2013 από την Ε.Ε., καθώς και της έλλειψης ρευστότητας ιδιωτών επενδυτών και αναδόχων δημοσίων έργων, αναμένεται σημαντικός όγκος έργων να ολοκληρωθούν στην επόμενη προγραμματική περίοδο επιβαρύνοντας τον προϋπολογισμό της (εκτίμηση άνω του 1 δις €) και κατ΄ επέκταση αφαιρώντας πολύτιμους πόρους από τα νέα μέτρα και δράσεις που προγραμματίζονται. Από την άλλη ενισχύεται η απορρόφηση των πόρων στα πρώτα έτη εφαρμογής της νέας προγραμματικής περιόδου.

• Τέλος, μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί για τη δημιουργία κατάλληλου επενδυτικού περιβάλλοντος, το οποίο θα ενθαρρύνει την υλοποίηση επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα και θα εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα. Κάτι τέτοιο, δεδομένων των συνθηκών και των ιδιαιτεροτήτων του πρωτογενούς τομέα (δυσκολία εξασφάλισης εγγυήσεων για δανειοδότηση, υψηλές επισφάλειες, δέσμευση παγίων σε υποθήκες, κλείσιμο αγροτικής τράπεζας-μεταφορά μη εξυπηρετούμενων δανείων στην κακή τράπεζα, κλείσιμο πολλών συνεταιριστικών τραπεζών, κ.λπ.) προϋποθέτει συνολική αναθεώρηση του υφιστάμενου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με την παροχή κινήτρων και την ενεργοποίηση κατάλληλων χρηματοδοτικών μέσων και εργαλείων για τη διασφάλιση της απαραίτητης ρευστότητας και της δυνατότητας χρηματοδότησης του αγροτικού τομέα. Στο πλαίσιο του ΠΑΑ υπάρχει η δυνατότητα ενεργοποίησης χρηματοδοτικών εργαλείων ανάλογων αλλά και πιο διευρυμένων του ΤΑΕ, με διάθεση κοινοτικών πόρων της τάξης του 5% επί του συνόλου των πόρων του Προγράμματος.